De eerste schooldag van je kind: alles wat je moet weten + boekentips

Je kind gaat voor het eerst naar school! Wat een mijlpaal en ook voor jezelf is het vaak een bijzonder moment! En ondanks dat het vast heel leuk wordt is naar school gaan ook best even wennen. Waarom vinden veel kinderen zo’n eerste schooldag spannend? Hoe kan je je kind hierop voorbereiden? En hoe neem je afscheid? Dat (én meer praktische tips) lees je in dit artikel.

Waarom is een eerste schooldag spannend?

• Het brein van je kind is nog in ontwikkeling

Een nieuwe juf, een nieuw gebouw, nieuwe kindjes en een heel nieuw ritme. Dat is best even wennen. Het is dan ook niet gek als je kind de eerste schooldag spannend vindt. Dat komt doordat het limbische systeem (ook wel het ‘zoogdierenbrein’) bij kleuters nog volop in ontwikkeling is en dan vooral de amygdala (een onderdeel van dit limbische systeem). De amygdala speelt een rol bij het verwerken en reguleren van emoties, zoals spanning en angst. Op jonge leeftijd is dit onderdeel van de hersenen vaak nog erg gevoelig voor prikkels en het reageert dan ook sneller op nieuwe of onbekende situaties. Kleuters hebben daardoor doorgaans meer tijd nodig om zich aan te passen en zich op hun gemak te voelen in een nieuwe omgeving. Dit komt ook doordat zij veiligheid halen uit een omgeving die bekend is voor hen, oftewel een omgeving waar ze de mensen, de kinderen en de rituelen kennen. Onthoud dus dat het volkomen normaal is als jouw kind die eerste schooldagen of weken spannend vindt. (Dit kan overigens wel per kind verschillen en het maakt ook verschil of je kind een oudere broer of zus heeft die al naar school gaat).

• De emotieregulatie is nog in ontwikkeling

De emotieregulatie van je kind is nog volop in ontwikkeling, dit onderschatten we soms als opvoeders. Ze hebben dus echt nog hun omgeving (jou of de leerkracht) nodig om te kalmeren wanneer ze verdriet of boosheid ervaren. Voor jouw beeld: een vierjarige heeft bij het ervaren van intense emoties (bv. angst, boosheid, verdriet) zijn opvoeder gemiddeld gezien nog in 80-90% van de situaties nodig om weer rustig te worden. Hoe je je kind hierbij kunt helpen deel ik met behulp van tal van voorbeelden in mijn cursus over boosheid en niet luisteren.

Met deze informatie in je achterhoofd kun je je dan ook voorstellen dat jouw kind tijd en veiligheid nodig heeft. Hierin in het begin investeren is zo waardevol en belangrijk. Probeer daarom te focussen op dat wat jouw kind nodig heeft en de druk van eventuele schoolregels los te laten zoals dat je jouw kind moet uitzwaaien op het schoolplein.

Als dit voor jouw kind in zijn eerste week of weken nog te lastig is, ga in overleg met de leerkracht en kijk wat er mogelijk is om hem in stapjes die veiligheid te laten ervaren. Ook is het voor veel kinderen fijn dat er een vertrouwd gezicht (de leerkracht of een kind uit de klas die hij al kent) aanwezig is op de plek waar je afscheid neemt. Zodat je een warme overdracht hebt en jouw kind  niet alleen een nieuwe klas zonder leerkracht binnenkomt. 

• Het begrip ‘school’ is nog abstract voor je kind

Met name voor een oudste kind (dat nog niet met een oudere broer of zus is meegegaan) is het begrip ‘school’ vaak nog heel abstract. Want wat houdt school eigenlijk in? En wanneer mag je weer naar huis? Dat is voor deze kinderen moeilijk in te schatten. Wij als volwassenen kunnen dit baseren op onze eerdere ervaringen en hebben door de jaren heen een heel duidelijk beeld geconstrueerd van hoe een schooldag precies verloopt. Bij kleuters is het hersengebied met betrekking tot abstract denken (de prefrontale cortex) en je ‘een voorstelling kunnen maken’ van nieuwe ervaringen nog volop in ontwikkeling. De volgende tips kunnen daarom heel fijn zijn.

Zo bereid je je kind voor op de eerste schooldag

• Ga van tevoren de school een keer bekijken:
  de meeste scholen hanteren een kennismaking en / of wendagen.
  
• Zoek samen een lunchtrommel of een schooltas uit:
  zo betrek je je kind bij het proces en geniet je samen van de voorpret.
• Bekijk of er een vriendje of vriendinnetje is die ook naar school gaat:
  dat kan het voor je kind minder spannend maken.
• Bespreek samen hoe het verloop van de dag eruit gaat zien:
  Zo weet je kind wat hij kan verwachten. “We lopen samen naar binnen, dan hangen we je jas en tas op en ik breng je naar de klas. Daar geef ik je een laatste knuffel en dan ga ik naar huis. Straks kom ik je weer ophalen”.
• Laat je kind weten bij wie hij terecht kan als er iets is. Ondanks dat de leerkracht nog nieuw is voor je kind is het fijn dat hij weet naar wie hij toe kan gaan als er iets is: “Als je iets niet weet dan kun je dat vragen aan de juf”.
• Schat in wat voor jouw kind werkt.
  Dit verschilt namelijk per kind. Het ene kind vindt het fijn als je een week van tevoren een aftelkalender maakt, het andere kind wordt hier juist onrustig van.
• Het is fijn als jouw kind zindelijk is.
  Op de meeste basisscholen moet je kind zindelijk zijn. Begin hier dus (als het kan) op tijd mee. Lukt het niet en/of merk je dat het (te)veel stress oplevert. Weet dat je het niet alleen hoeft te doen. Mijn zindelijkheidstraining bevat een SOS gids met tips en stappenplannen wanneer het zindelijk worden minder soepel verloopt. Of zoek contact met een gespecialiseerd kinderbekkenfysiotherapeut wanneer je merkt dat je alles al hebt geprobeerd maar niets lijkt te werken.

Boeken om je kind voor te bereiden op de kleuterklas 

Boeken spreken enorm tot de verbeelding bij kinderen. Het helpt je kind om een voorstelling te maken van hoe het er op school precies aan toe gaat. Of ze kunnen zich identificeren met een personage die de eerste schooldag ook spannend vindt. Dit zijn mijn favoriete boeken over naar school gaan:

Hoi, naar school
Lisa is vier jaar geworden en gaat voor het eerst naar school! Hoe zal dat gaan? In dit herkenbare verhaal lees je alles over wat je allemaal tegenkomt in groep 1. Zo weet je kind wat hij kan verwachten en dat het helemaal niet erg is als je het een beetje spannend vindt.

Het kleurenmonster gaat naar school
Het kleurenmonster is een beetje zenuwachtig. Hij gaat vandaag voor het eerst naar school. Dit boek bespreekt aan de hand van kleuren de verschillende emoties die een kind kan ervaren.

Saar gaat naar school
In dit vrolijke prentenboek beleeft Saar een leuke dag op school met een nieuw vriendje.

Hoe neem je afscheid?

“Tijdens de eerste schoolweek van Maes zette een leerkracht (goedbedoeld) een onderhandeling in: “Je moeder mag meelopen naar binnen als jij stopt met huilen”. Oftewel: “Je hoeft hier niet om te huilen”. Maar dat een kind dit afscheid moeilijk vindt is volkomen logisch. 

Toch zie en hoor ik dit nog regelmatig in de praktijk (“Het is helemaal niet spannend” of “Daar hoef je niet om te huilen”) wat voort kan komen uit een gebrek aan tijd, een automatische reactie (hij/zij is zelf met deze opmerkingen opgegroeid) of handelingsverlegenheid (niet weten wat het effect is een beter passend alternatief) vanuit diegene die dit zegt. Iets wat ongetwijfeld goed bedoeld is, maar wat voor kinderen enorm verwarrend is. Hij voelt zich verdrietig omdat hij iets spannend vindt, maar hem wordt verteld dat dit gevoel niet klopt of er niet mag zijn. Terwijl het meer dan logisch is dat jouw kind dit moeilijk vindt.

Want stel jezelf eens voor dat jouw partner of iemand anders die belangrijk voor je is, jou achterlaat op een plek waar je niemand kent en waarbij je geen idee hebt wat er van jou wordt verwacht. Wij als volwassenen vinden dit al spannend, laat staan kinderen. Een vierjarige kan niet zeggen: “Mama ik vind het zo moeilijk dat alles nieuw is voor me en jij bent zo belangrijk voor me dat ik even niet weet of ik het wel zonder jou red”. In plaats daarvan huilt hij of wordt hij boos. 

Weet dat het helemaal oké is om (ook in bijzijn van de leerkracht) uit te spreken dat het ok is om dit spannend te vinden. Daarmee erken je dat dat wat jouw kind ervaart: spanning voor iets nieuws of verdriet om afscheid te nemen, ok en normaal is.

Het helpt dus om te normaliseren dat ‘naar een nieuwe school gaan’ in het begin spannend kan zijn net als vertrouwen uitspreken (“Dat spannende gevoel wordt steeds wat minder als je vaker bent geweest”) in plaats van er overheen te stappen of het te bagatelliseren. Jonge kinderen zijn namelijk nog niet in staat om zichzelf te kalmeren én om in te zien dat dit gevoel van spanning nu heel sterk aanwezig is, maar ook weer afneemt. Jouw hulp en uitleg is daarom heel fijn.

“Houd het afscheid zo kort mogelijk” of “Je hoeft hier niet om te huilen” staat hier dan ook haaks op en zegt vaak meer over het ongemak, de onwetendheid of handelingsverlegenheid dat een volwassene zelf ervaart wanneer er gevoelens van verdriet en boosheid om de hoek komen kijken. Veel volwassenen bedekken het liever dan dat we het even laten stromen.

Maar dit kan je vergelijken met een bal die je onder water probeert te drukken: hij komt toch weer boven. Dat is met die emoties ook, bijvoorbeeld in de vorm van driftbuien aan het einde van de dag of verdriet op een later moment zonder dat er een zichtbare aanleiding was. Het wil niet zeggen dat wanneer jouw kind driftbuien laat zien, hij per definitie zijn emoties teveel opkropt. Dit kan ook andere oorzaken hebben.

Maar hoe dan ook: je verliest hiermee het kind uit het oog omdat deze vorm van afscheid (het zo kort mogelijk houden of zeggen dat huilen niet nodig is) totaal niet aansluit bij de vaardigheden van een jong kind. Je kind kan zichzelf (zoals je hierboven hebt gelezen) immers nog niet geruststellen. En we vergeten vaak dat de lat best hoog ligt voor jonge kinderen die moeite hebben met overgangen of afscheid nemen. De belangrijkste tip die ik je kan geven: bekijk waar jouw kind behoefte aan heeft. Heeft jouw kind wat meer tijd nodig? Neem die tijd dan. En wees ook niet bang om nabijheid te bieden als een andere ouder of leerkracht hier anders over denkt.

Onthoud echter wel dat voor sommige kinderen het afscheid zelf juist het lastigste is. In dat soort gevallen kan een wat korter afscheid en een warme overdracht met de leerkracht ook een fijne manier zijn. Er is geen one size fits all. Weet wel: als jij vertrouwen uitstraalt (hoe lastig dat soms ook is als jouw kind het moeilijk heeft) dan doet dat jouw kind ook goed. Ga jij twijfelen of ben je niet consistent in wat je zegt (“Ik ga nu” maar je blijft toch nog 3x terugkomen) dat is verwarrend voor jouw kind. Op het moment dat jouw kind heftige emoties ervaart dan heeft hij behoefte aan een leider. En een goede leider die luistert, toont begrip, maakt een weloverwogen keuze en inschatting en handelt vervolgens op basis van de verschillende belangen.  

Praktische tips

• • Spreek vertrouwen uit richting je kind en normaliseer de situatie:
    “In het begin is het even wennen, maar dat gevoel is normaal bij nieuwe situaties. Het zal steeds iets beter gaan als je meer kinderen leert kennen”.
    
  • Het kan fijn zijn om een eigen voorbeeld te noemen van iets wat jij spannend vindt:
    Voor een kind is het fijn om te horen (of zien) dat jij ook dingen spannend vindt (bv. jouw eerste werkdag) en hoe je hiermee bent omgegaan. Op het moment van intens verdriet zal dit niet binnenkomen maar wanneer jouw kind in de aanloop naar school benoemt dat hij het spannend vindt dan is dit een fijne  manier om te verbinden en te laten zien dat iedereen deze gevoelens heeft (ook jij). Ik heb ook een fijne meditatie opgenomen die jouw kind helpt om met spannende situaties om te gaan, deze vind je onderaan dit blog.
  • Zorg voor een warme overdracht met de leerkracht:
    Hierdoor ontstaat er geen ‘verloren’ moment waarin jouw kind zoekende is naar wat de bedoeling is. Je kunt je kind ook samen met een ander kindje die hij kent of ook nieuw is naar binnen laten lopen.
  • Geef niet teveel keuzes en neem zelf de leiding:
    Als je kind angstig is of verdrietig dan kan hij niet meer helder nadenken. Vragen stellen (“Wat vind jij fijn”) werkt vaak averechtst. Het geeft rust wanneer jij op zo’n moment het voortouw neemt en kort maar duidelijk benoemt wat jullie gaan doen. Dit kun je natuurlijk ook fijn doen in samenspraak met de leerkracht omdat hij/zij hier vaak al veel ervaring mee heeft.
  • Ondertitel:
    “We lopen nu naar binnen tot we bij de leerkracht zijn. Daar geef ik je een laatste knuffel en dan zwaaien we nog even bij het raam”.
  • Bouw eventueel in stapjes af in overleg met de leerkracht:
    Eerst ga je mee tot de deur van de klas, dan tot de ingang van de school enz. 

Checklist eerste schooldag 

• Lunchbox (met naam)
• Eventueel een apart bakje met groente en/of fruit
• Drinkbeker (met naam)
• Gymtas
• Gymkleding (wordt niet overal gebruikt, veel kinderen gymmen ook in hun ondergoed)
• Sportschoenen  

TIP: Gaat jouw kind na school naar de BSO? Dan kan het fijn zijn om op die dagen een sleutelhanger aan zijn tas te hangen. Zo weet je kind meteen dat jij hem op die dag niet komt ophalen en dat hij op de opvang mag gaan spelen.

TIP 2: Is jouw kind op sommige dagen later vrij dan andere? Veel kinderen zoeken (juist in het begin) naar een houvast. Het kan helpen om een weekoverzicht te maken waarop je beschrijft wat de korte en de lange dagen zijn zodat hij ‘s ochtends kan zien welke dag het is en hoelang het nog duurt totdat het weekend is. 

Na de eerste schooldag

Voor het eerst naar school gaan kan erg vermoeiend zijn voor je kind. Alles is nieuw, er worden nieuwe dingen van je verwacht. Je kind doet enorm veel indrukken op. Als ouder ben je natuurlijk super nieuwsgierig hoe de eerste dag is verlopen. Het ene kind zal meteen honderduit vertellen en een ander heeft daar misschien minder behoefte aan. Bij veel kinderen komt er vooral in het begin weinig uit.

In een eerdere instagram post deelde ik 5 vragen die je kan stellen in plaats van: “Hoe was het op school”. Ben je benieuwd welke vragen beter aansluiten bij jouw kind, je kan de post hier terugvinden.

Maak je dus geen zorgen als jouw kind weinig vertelt. Bij sommige kinderen komen de verhalen later vanzelf en bij andere kinderen kunnen juist de foto’s in de schoolapp een fijne aanleiding zijn om een gesprek te starten. 

Geef je kind (vooral in het begin) de tijd om alles te verwerken en kijk ook niet raar op als je kind ineens emotioneel of prikkelbaar is na school. Dat is volkomen normaal. Probeer in de eerste week niet te veel activiteiten na school te plannen. Zo kan je kind bijkomen van alle veranderingen. Wat kan helpen is een mindfulness oefening na school of voor bedtijd of je kind wat eerder naar bed brengen en wat langer de tijd nemen om de dag af te sluiten. Zo wennen jullie samen aan het nieuwe ritme. 

En misschien…wandelt jouw kind vol plezier naar binnen en is het vooral voor jou als ouder even lastig. Weet dat alles ok is ook hoe jij je als ouder voelt. Het is toch weer een nieuwe fase die je ingaat en een andere fase die je achter je laat. Van een warme overdracht op de opvang naar letterlijk jouw kind wat meer loslaten op een school met grotere groepen, speelafspraakjes en andere uitdagingen. De eerste weken kan het wat onwennig voelen maar je zal merken dat jullie daarna ook snel aan het nieuwe ritme zijn gewend.

Ik wens jullie een fijne start van het nieuwe schooljaar!

Kindermeditatie – Omgaan met spanning