Schuldgevoel als moeder: hoe ontstaat het en hoe laat je het los?

De psychologie van ‘momguilt’…
Elke moeder herkent het in meer of mindere mate: dat knagende schuldgevoel. Je zwaait je dochtertje uit op de opvang en ze barst in huilen uit. Ook al weet je dat zij op het moment dat jij in de auto zit alweer lachend met andere kinderen in de poppenhoek zit, toch voel je je rot. Gedachtes als: “Moet ik wel zoveel dagen blijven werken?” Of “Zal ze mij later wel herinneren als de moeder die er altijd voor haar was?” Alle moeders, werkend of niet werkend, herkennen dit gevoel. Het lijkt wel alsof je dat schuldgevoel er gratis bij krijgt op het moment dat jouw eerste ter wereld komt. Schuldig omdat je eerder dan gepland stopt met het geven van borstvoeding, schuldig omdat jij na 3 maanden weer start met werken en jouw kindje bij anderen moet achterlaten. Rationeel weet je wel dat die gedachtes niet kloppen en toch voelt het anders.

Hoe ontstaat schuldgevoel?

Schuldgevoel ontstaat wanneer er sprake is van een conflict tussen 2 gedachten. Het mooie is dat schuldgevoel alleen bestaat als er sprake is van empathie. En empathie is een belangrijke voorwaarde voor goed ouderschap. Jij bent namelijk in staat om te voelen wat jouw kindje nodig heeft. Dit wordt beschreven als ‘nuttige’ functie van de hersenen: het schuldgevoel zou functioneren als een soort advocaat van het kind. Het helpt je om de behoeften van je kind te zien en prioriteren. Dat is nuttig wanneer we aan het einde van een te drukke werkdag uitvallen naar ons kind. De alarmbel gaat af, we voelen ons schuldig en we vinden een manier om het goed te maken. Schuldgevoelens beschermen in die zin onze relaties met anderen.

Maar wanneer we het hebben over het bekende ‘momguilt’ dan zijn er andere factoren die bijdragen aan het ontstaan ervan. Deze zijn minder ‘nuttig’ maar zorgen daarentegen vaak voor een enorme druk bij moeders.

Namelijk de (zogenaamde) betekenis van ‘goed’ moederschap: cultureel en gendergebonden. Namelijk: je bent een goede moeder als je veel en intensief bij je kindje bent. Een beeld waar wij mee zijn opgegroeid doordat onze moeders (tijdelijk) niet werkten of in ieder geval overwegend voor de kinderen zorgden. Daardoor zijn de verwachtingen van vrouwen die op dit moment moeder zijn, vaak onrealistisch en daarmee ook onhaalbaar hoog. Het staat dus direct in verband met de betekenis die onze maatschappij verleent aan ‘de goede moeder’. Terwijl de norm van ‘de goede vader’ een heel andere beschrijving omvat.

Daarnaast dragen ook door opmerkingen uit jouw omgeving bij aan deze verwachtingen. Denk bijvoorbeeld aan de periode voordat jullie eerste kindje werd geboren: hoeveel mensen vroegen (als eerste) aan jouw partner hoe hij van plan is het te gaan doen qua werk? In praktijk is dit vaak nog heel weinig. Er wordt vaak standaard van uitgegaan dat de vrouw minder gaat werken. Vrouwen met kinderen die fulltime werken hebben dan ook vaak het gevoel dat ze zich moeten verontschuldigen. Dat geldt overigens ook voor vrouwen die bewust kiezen om thuis te blijven met kinderen. Het stelt onbewust bepaalde kaders van wat ‘goed’ en ‘fout’ moederschap is. Ook al kun je rationeel wel beargumenteren dat jouw keuze de goede keuze is. Toch dragen deze beide aspecten bij aan het ontstaan van schuldgevoelens.

Maar daarmee is het nare gevoel nog niet ‘opgelost’. Want hoe zorg je nu dat je er minder last van hebt?

Hoe ga ik om met dat schuldgevoel?

Jouw brein werkt dus als een soort alarm: hij waarschuwt jou voor de noden van jouw kindje. Wat jouw brein alleen niet doet is onderscheid maken tussen reëel en irreëel schuldgevoel. Dat is dus die belangrijke ‘check’ die jij zelf nog actief moet uitvoeren.
In het overgrote deel van de gevallen is er namelijk sprake van irreëel schuldgevoel: “ik ben een slechte moeder omdat ik mijn kindje huilend achterlaat”. Terwijl je weet dat jij een leukere moeder bent mét die leuke baan ernaast en je ook weet dat jouw dochtertje een paar minuten later alweer vrolijk zit te spelen. Op dat moment is het aan jou om de realiteit voor ogen te houden en helpt het om te weten hoe jouw brein werkt. Je kunt op die momenten tegen jezelf zeggen…“Ok, mijn alarmknop gaat aan maar dit is ‘vals’ alarm”.

Wees daarin dus ook vooral mild voor jezelf: erken dat de situatie lastig is. Dus druk die gevoelens niet weg door jezelf streng toe te spreken (b.v.: stel je niet aan) maar erken dat je hier moeite mee hebt en dat dat ok is.

Ook helpt het om je bewust te zijn van het ontstaan ervan. Met welk beeld bij jij grootgebracht: was jouw moeder veel thuis? Zorgde zij ervoor dat het huis netjes was en er elke dag werd gekookt? Ondanks jij rationeel de keuze maakt dat dit misschien niet jouw leven is, is de kracht van deze onbewuste beïnvloeding waar jij jarenlang aan bent blootgesteld enorm groot. Werken jouw vrienden overwegend fulltime of parttime? Brengen zij hun kinderen naar opa/oma of de opvang? Hamert jouw omgeving vooral op flesvoeding (gun jezelf toch die vrijheid) of hebben al jouw vriendinnen lange tijd borstvoeding gegeven wat onbewust ook een beeld van ‘goed’ en ‘normaal’ bij jou achterlaat? Hier je bewust van zijn maar je daarnaast ook de vraag stellen: “Waar word ik en waar wordt mijn gezin gelukkig van?” is een hele belangrijke.

Stop met jezelf verontschuldigen voor zaken waar je je niet voor hoeft te verontschuldigen. Sorry zeggen omdat je langer verlof nodig hebt vanwege jouw fysieke herstel. Sorry zeggen omdat jouw kind ziek is en jouw partner in het buitenland zit waardoor je noodgedwongen die meeting eerder moet verlaten. Massaal zeggen we (vrouwen) sorry voor zaken waar je geen sorry voor hoeft te zeggen.

Een excuus betekent een schuldbekentenis: ik doe iets niet goed. Wanneer jij eerder vertrekt van jouw werk omdat jouw kind ziek is, is dit ok. Daar is niets ‘fouts’ aan en er is ook geen verantwoording voor nodig. Stop met jezelf voor dit soort zaken verontschuldigen. Dit is namelijk een belangrijke stap om het gendergebonden schuldgevoel (momguilt) te verminderen. Dit schuldgevoel wat voortvloeit uit twee onhaalbare ideaalbeelden. Namelijk die van de ‘ideale moeder’ die veel en intensief met haar kind samen is wat haak staat op het beeld van de  ‘ideale’ werknemer (de hardwerkende zakenvrouw die niet door kinderen wordt gehinderd). Het is niet óf, óf. Maar én die ambitieuze vrouw zijn én die liefdevolle moeder. Weet dat jij een belangrijke voorbeeldfunctie hebt voor anderen in jouw omgeving.

Uiteindelijk leiden schuldgevoelens tot piekeren, negatieve gevoelens en compensatiegedrag (b.v. grenzen verleggen om jouw afwezigheid goed te maken). Kortom…wanneer je jezelf ook nog op een strenge manier toespreekt, dan wordt het probleem alleen maar groter. Behandel jezelf wat vaker zoals jij jouw vriendin ook zou behandelen in die situatie….