Hoe ga je om met een hoogsensitief kind? 8 praktische opvoedtips

Is jouw kind snel overprikkeld, boos of gevoelig? Dan kan het zijn dat je kind hoogsensitief is. Hoogsensitiviteit komt bij ongeveer 15-20% van de mensen voor. Het is een mooie eigenschap, maar het kan voor je kind (en voor jou) soms best lastig zijn hoe je hiermee omgaat. In dit artikel lees je alles over het herkennen van hoogsensitiviteit en ik geef je 8 tips hoe je jouw kind hierbij kunt begeleiden.

Wat is hoogsensitiviteit?

Hoogsensitiviteit, ook wel hooggevoeligheid of HSP (Highly Sensitive Person) genoemd, werd in 1997 voor het eerst beschreven door de Amerikaanse psychologe Elaine Aron. Zij ontdekte dat hoogsensitieve mensen de wereld op een intensere en diepere manier ervaren dan anderen. Hoogsensitiviteit is geen ziekte of stoornis (er is dan ook geen medische diagnose), het is eerder een persoonlijkheidskenmerk. Je kan gevoeligheid (sensitiviteit) zien als een geleide schaal: de een is erg gevoelig en de ander is minder gevoelig. Je kunt hoogsensitiviteit herkennen door de gedragingen van je kind te observeren en dit naast de symptomen te leggen. Het gaat er mij met dit artikel niet om dat je kind een ‘label’ krijgt (daar ben ik geen voorstander van). Het ene kind is nu eenmaal gevoeliger dan het andere kind. Maar door de eigenschappen van hoogsensitiviteit te herkennen én erkennen kunnen jullie er samen beter mee omgaan.

Gevoelig of hoogsensitief?

Gevoelig en hoogsensitief worden weleens door elkaar gehaald. Ze zijn nauw verwant, maar toch is er een subtiel verschil. Gevoeligheid heeft enkel betrekking op emotionele gevoeligheid, terwijl hoogsensitiviteit een bredere term is die ook zintuiglijke prikkels en waarnemingen omvat. Zo kunnen gevoelige kinderen bijvoorbeeld snel huilen of boos zijn, terwijl het bij hoogsensitieve kinderen bijvoorbeeld niet alleen om het emotionele stuk gaat, maar ook om zintuiglijke prikkels.

Is hoogsensitiviteit erfelijk?

Hoogsensitiviteit is erfelijk. Het is wetenschappelijk bewezen dat het wordt doorgegeven via verschillende genen. Als jij en / of je partner hoogsensitief zijn, is de kans dus groter dat je kind ook kenmerken laat zien. Daarnaast is het ook belangrijk om aandacht te hebben voor onze huidige maatschappij. Ervaringen in de baarmoeder en in vroege kindertijd hebben invloed op de ontwikkeling van een kind. De hoeveelheid prikkels en de snelheid liggen tegenwoordig hoog. Kinderen hebben steeds meer te verwerken; al vanaf het moment dat ze in de baarmoeder zitten,  een opvang waar ze (vaak) op de leeftijd van 3 maanden starten en later in een klas met 25 tot 30 andere kinderen. Het is veel voor ze.

We kunnen onszelf dus afvragen of er meer hoogsensitieve kinderen zijn, of dat veel kinderen de hoeveelheid prikkels en uitdagingen tegenwoordig moeilijker kunnen filteren. En dus eigenlijk zeggen: “Mag het tempo en de hoeveelheid iets minder, ik trek dit niet”.

Daarom is het fijn als je de kenmerken van hoogsensitiviteit kunt herkennen en je jouw kind kan helpen omgaan met zijn gevoeligheid. De opvoedtips verderop in dit artikel kunnen je hierbij helpen.

Is mijn kind hoogsensitief? Dit zijn de kenmerken

Ieder kind is uniek en elk hoogsensitief kind is anders. Sommige HSP kinderen worden snel bang of verdrietig, anderen kunnen niet goed tegen drukte en weer anderen hebben moeite met inslapen. Dit kan per kind verschillen. Toch zijn er een aantal dingen die kenmerkend zijn bij veel hooggevoelige kinderen. Hier kan je hoogsensitiviteit aan herkennen:

• Intense emoties: Hoogsensitieve kinderen kunnen sterke emoties voelen bij teleurstelling, woede of blijdschap. Ze kunnen diep geraakt worden.
• Empathisch: Hoogsensitieve kinderen zijn vaak erg empatisch en gevoelig voor de emoties van anderen. Ze kunnen zich goed inleven en aanvoelen wat anderen nodig hebben.
• Opmerkzaam: Ze hebben vaak een scherp oog voor detail. Ze merken dingen op die anderen misschien over het hoofd zien. Op school kan dit overkomen als ‘snel afgeleid’, maar ze zijn juist veel aan het absorberen.
• Perfectionistisch: Ze zijn vaak nauwkeurig en perfectionistisch. Kritiek of feedback kunnen ze erg persoonlijk opvatten en hier onzeker van worden.
• Gevoelig voor zintuiglijke prikkels: Ze kunnen gevoelig zijn voor drukte, harde geluiden, ruwe of kriebelige stofjes, geuren, labeltjes of felle lichten.
• Gevoelig voor stemmingen: Hoogsensitieve kinderen voelen de sfeer in een ruimte of tussen mensen onderling (zoals spanningen) vaak haarfijn aan.
• Angstig zijn of zorgen hebben: Hoogsensitieve kinderen denken vaak veel na en kunnen zich zorgen maken over de toekomst of over dingen die zijn voorgevallen.
• Snel overprikkeld: Een hoogsensitief kind kan snel overprikkeld zijn, wat kan resulteren in huilbuien of woedeaanvallen.
• Moeite met de dag afsluiten: Een hoogsensitief kind kan moeite hebben met het verwerken van dingen die gedurende de dag gebeurd zijn. Hierdoor kunnen ze lang wakker liggen.

Hoogsensitiviteit: beperking of bevrijding?

Heb je op basis van de genoemde kenmerken de conclusie getrokken dat je kind hoogsensitief is? Dan kan dit verhelderend zijn omdat het inzicht geeft in het gedrag van je kind. Maar tegelijkertijd kan het ook een stigmatiserend effect hebben, alsof je kind een beperking heeft en minder kan dan anderen. Dat vind ik jammer. Het ‘standaardbrein’ bestaat namelijk niet. Als we naar de verschillen tussen mensen kijken en naar hoe onze hersenen werken, zien we een geweldige mix van hoe iedereen op zijn eigen manier uniek en anders is. (Je noemt dit ook wel ‘neurodiversiteit’). In plaats van ons te beperken tot vaste labels die suggereren dat we altijd ‘zijn’ wie we zijn, ben ik van mening dat we veel meer vanuit een ruimdenkender perspectief mogen kijken. Laten we neurodiversiteit beschouwen als een spectrum, waar we ons op verschillende manieren op kunnen bevinden op basis van onze unieke eigenschappen. 

We zijn niet enkel ‘hooggevoelig’ of ‘autistisch’; we hebben gevoeligheden, gedachten en ervaringen die onze unieke kanten benadrukken en die ons mens maken. Deze benadering geeft veel meer ruimte om je te ontwikkelen, dan wanneer je enkel leeft vanuit de overtuiging dat je nu eenmaal iets ‘bent’ en dat je hier weinig invloed op hebt. De kunst is wat mij betreft vooral om te kijken hoe jouw kind zijn kwaliteiten optimaal kan benutten en hoe hij of zij op een gezonde manier om kan gaan met zijn gevoelige karakter. Besef je dat dit geen afwijking is van wat ‘normaal’ is. Het brein van je kind is gewoon net iets anders gestructureerd dan wat de meesten in onze samenleving als ‘gangbaar’ zien en dat kan juist ook een kracht zijn.

Omgaan met een hoogsensitief kind: zo voorkom je overprikkeling

Er wordt tegenwoordig heel veel verwacht van kinderen. Lang stilzitten op school, grote, drukke klassen waar de juf misschien net iets minder tijd en geduld voor je heeft. Daarnaast zijn er tal van naschoolse activiteiten en ook schermen zijn in deze moderne tijd 24/7 in onze wereld aanwezig. Onopgemerkt krijgt een kind een hoop prikkels te verwerken en een hoogsensitief kind is hier vaak iets gevoeliger voor dan andere kinderen. Zo kan je je kind hier bij helpen:

• Erken de gevoelens van je kind: Erken de gevoelens van je kind wanneer ‘een sok zo vervelend kriebelt’ of wanneer ‘het geluid te hard staat’. Probeer geduldig en begripvol te zijn en voorkom opmerkingen als: “stel je niet aan” of “ het valt wel mee”. Jouw kind ervaart dit nu eenmaal zo.
• Help bij het reguleren van emoties: Moedig je kind aan om over zijn gevoelens en ervaringen te praten. Luister daarbij zonder oordeel en laat zelf ook zien hoe je omgaat met boosheid of teleurstelling. Een mooi boek om de dag mee af te sluiten en te praten over dat wat jouw kind heeft meegemaakt is ‘Slaapklets’.

• Creëer een veilige, rustige omgeving: Drukke filmpjes, een volle klas; kinderen krijgen iedere dag weer een hoop prikkels te verwerken. Zorg ervoor dat thuis een rustige, veilige plek is of maak een hoekje met zachte kussens op de kamer van je kind waar hij zich even terug kan trekken na een schooldag. Plan dus ook vooral tijd in om te ‘niksen’, na school of in het weekend. Dit heeft elk brein nodig en voor een kind wat sneller overloopt door de hoeveelheid prikkels is dit extra belangrijk.
• Geef keuzes of alternatieven: Hoogsensitieve kinderen hebben vaak behoefte aan autonomie. Probeer hierin mee te bewegen en geef keuzes of alternatieven. Houd het wel overzichtelijk en geef je kind bijvoorbeeld de keuze uit twee truien. Of pak het spelenderwijs aan en laat je kind eens kiezen of jullie links- of rechtsaf slaan op weg naar huis.
• Bied structuur en voorspelbaarheid: Kinderen die hooggevoelig zijn willen graag weten waar ze aan toe zijn. Creëer routines en laat je kind weten hoe zijn dag verloopt. Dat kan ze veel rust geven.
• Bouw (preventief) rustmomenten in: Bewaak de grenzen van je kind en zorg ervoor dat je regelmatig rustmomenten inplant. Goed ouderschap lijkt soms afgemeten te worden aan de hoeveelheid activiteiten die je met je kind onderneemt. Maar af en toe even niets doen kan juist ook heerlijk zijn. Er echt zijn voor je kind, met aandacht, dat is waar het in de kern om gaat.
• Leer je kind zijn eigen grenzen herkennen: Leer je kind hoe hij met prikkels om kan gaan, hoe hij het herkent dat het teveel wordt en hoe hij zich op zo’n moment kan terugtrekken. In de gids vindt je tientallen simpele (leuke!) oefeningen die je in slechts een paar minuten per dag bij jouw kind kan inzetten en waarmee jij jouw kind kan helpen om meer zicht te krijgen op zijn eigen grenzen. Hiermee leg je zo’n waardevolle basis waar hij de rest van zijn leven op terug kan vallen omdat hij weet wat werkt op de momenten dat zijn grens bereikt is.
• Herken de vroege tekenen van overprikkeling: Kinderen kunnen op verschillende manieren reageren wanneer ze overprikkeld raken. Het ene kind gaat overschreeuwen, het andere kind trekt zich terug. Probeer deze vroege signalen te herkennen bij je kind en hier op in te spelen. In de eerder genoemde gids wordt dit stap voor stap beschreven.

Hoe ga je zelf om met prikkels?

Je kunt pas geduldig en begripvol op je kind reageren als je zelf ook rustig bent. Ga daarom eens na; hoe ‘relaxed’ voel jij je? Hoe druk is het in jouw hoofd? Ben jij in staat om echt te ontspannen (en zo nee, wat heb je daarvoor nodig)? Ben jij (of je partner) ook gevoelig en weet je hoe je daarmee om kunt gaan? In onze drukke maatschappij worden we dagelijks aan een enorme hoeveelheid prikkels blootgesteld. Ons brein is helemaal niet gemaakt om dit allemaal te verwerken. Als wij dit als volwassenen al lastig vinden, hoe kan een kind dit dan managen? Kinderen leren door wat ze zien in plaats van dat wat we zeggen. Leg je telefoon dus eens wat vaker weg en probeer echt samen in het moment te zijn. Merk je dat je het lastig vindt om te ontspannen of reageer je regelmatig boos of geïrriteerd? Lees dan mijn artikel “Beter voor jezelf zorgen en waarom dit zo belangrijk is”. Daarin geef ik je 5 fijne tips om jezelf weer wat vaker op nummer één te zetten.

⬇️ Deel dit bericht op je socials ⬇️