Overprikkeld kind? 6 praktische tips om je kind hierbij te helpen

Kinderen worden tegenwoordig meer dan ooit blootgesteld aan een grote hoeveelheid prikkels. Speelgoed met harde geluiden, een tablet waarop je iedere minuut een nieuw filmpje aan kunt klikken of een vol weekschema met activiteiten en speelafspraakjes. Het zijn slechts enkele voorbeelden van situaties waarin je kind dagelijks prikkels krijgt te verwerken. Wat is overprikkeling precies? Waar wordt het door veroorzaakt? En hoe voorkom je een overprikkeld kind? Ik vertel je er alles over in dit artikel.

Wat is overprikkeling?

Overstimulatie treedt op wanneer kinderen worden overspoeld door meer ervaringen, sensaties, geluiden en activiteiten dan ze aankunnen. Een overprikkelde baby kan bijvoorbeeld gaan huilen als hij door (voor hem) veel vreemde mensen is geknuffeld. Een kleuter kan een driftbui krijgen als hij terugkomt van een verjaardagsfeestje. Wanneer een kind overprikkeld is, voelen ze zich vaak overweldigend en moe. Als volwassenen kunnen we dit soms als ‘vervelend’ gedrag zien maar eigenlijk zegt jouw kind tegen jou: “Papa/mama, help mij weer wat rust te vinden”. 

Waar wordt overprikkeling door veroorzaakt?

Overprikkeling kan door allerlei dagelijkse situaties worden veroorzaakt. Juist doordat het zo simpel en alledaags is heb je het als ouder soms nauwelijks door dat jouw kind wordt getriggerd en dat er hierdoor onbewust spanning wordt opgebouwd. 

Er bestaan verschillende soorten overprikkeling: 

• Zintuiglijke overprikkeling (moeite met het reguleren van zintuigelijke prikkels)
• Cognitieve overprikkeling (teveel gedachten of drukte in je hoofd)
• Emotionele overprikkeling (eigen emoties en emoties van anderen komen heftiger binnen)

Daarnaast kan overprikkeling onder andere veroorzaakt worden door:

• Harde geluiden (klappen, vuurwerk, onweer)
• Fel licht (een televisie of tablet, flitsende camera’s)
• Haren kammen of tanden poetsen
• Veel activiteiten in korte tijd zonder rustmomenten
• Strakke kleding of labeltjes in de kleding
• Grote groepen mensen bij elkaar
• Aanraking / knuffelen
• Gevoelig zijn voor sfeer of emoties van anderen

Hoe herken je een overprikkeld kind?

Een overprikkeld kind kan dit op verschillende manieren uiten. Een baby zal huilen, zich sneller wegdraaien van jou of onrustiger slapen. Hieronder zie je een aantal signalen. 

Bij oudere kinderen zie je ook verschillen per kind. Het ene kind overschreeuwt zichzelf (druk worden, een driftbui krijgen, in tranen uitbarsten of moeilijk in slaap komen). Het andere kind wordt juist stil en teruggetrokken (oren bedekken, prikkelbaar zijn of onbereikbaar zijn). Kinderen kunnen minder goed bereikbaar zijn, wat voor jou als ouder een extra uitdaging kan zijn. Hoe jouw kind ook reageert, met de volgende tips kan je je kind helpen als het hem even teveel wordt.

Hoe kan je een overprikkeld kind helpen?

• Herkennen en erkennen

Als je weet waar je kind door getriggerd wordt is het makkelijker om overprikkeling vaker voor te zijn. Een trigger is een onbewuste, zintuiglijke waarneming die automatisch een bepaalde emotie oproept. Zoals je hierboven kunt lezen verschilt het per kind waar overprikkeling door wordt veroorzaakt en wat voor gedrag dit tot gevolg heeft. Als ouder kan je je kind helpen door er voor hem te zijn en door zijn gevoelens te erkennen (“Wat een lawaai hè”). Probeer te luisteren en mee te leven. Je kind wil zich begrepen voelen. Je helpt je kind ook door woorden te geven aan dat wat er gebeurt (“In het zwembad klinkt alles harder, dat voel jij nu ook in jouw oren hè?”). Op die manier help je jouw kind zijn gevoelens te reguleren. 

• Voorkomen is beter dan genezen

Als je weet waar overprikkeling door wordt veroorzaakt en hoe je overprikkeling bij jouw kind herkent is het makkelijker om het te voorkomen. Het is daarbij niet de bedoeling (en ook niet realistisch) om prikkels volledig uit de weg te gaan óf om het altijd voor te zijn. We leven nu eenmaal in een prikkelrijke maatschappij. Het is dan ook de kunst om je kind te leren hoe hij hiermee om kan gaan. Juist door de confrontatie aan te gaan geef je je kind de kans om te leren. Leer je kind bijvoorbeeld om voor en na een drukke activiteit een rustmomentje te nemen of koop een (noise-cancelling) koptelefoon waar je kind zelf om kan vragen wanneer een omgeving te luid wordt. Op een drukke verjaardag kun je ook een codewoord afspreken wanneer je merkt dat jouw kind overloopt. Even een stukje buiten lopen of eerder vertrekken kan dan heel fijn zijn. 

Je kind leert hierdoor zijn eigen grenzen aan te geven en weet steeds beter hoe hij kan ontspannen in situaties die lastig voor ‘m zijn. Zoek je meer tips en uitleg om het gedrag van jouw kind beter te begrijpen zodat je hem hierbij beter kan begeleiden op die momenten? Dan sluit mijn bestsellercursus omgaan met boosheid en niet luisteren goed aan.

• Tot rust komen en opladen

Een volle klas of een grote groep kindjes op de opvang kunnen voor veel prikkels zorgen. Zorg er daarom voor dat je kind op zijn eigen manier tot rust kan komen aan het einde van de dag. Het ene kind zal het fijn vinden om even lekker te bewegen, een ander kind trekt zichzelf liever even terug. Is dit laatste het geval? Kijk samen met je kind wat hij fijn vindt: even alleen op zijn kamer zijn of misschien wil hij juist wel jouw nabijheid.  Een voetmassage of een luisterboek in een zachte stapel kussens kan helpen om alle prikkels van die dag te verwerken. Zorg er daarnaast voor dat je kind voldoende eet en drinkt, een te lage bloedsuikerspiegel kan je kind ook prikkelbaarder maken. Ik krijg vaak de vraag welke koptelefoon we gebruiken, dat is de draadloze koptelefoon van JBL. Deze heeft een geluidsbegrenzer voor jonge kinderen.

• Kies een ontspannende activiteit

Het is heel verleidelijk om na een lange dag direct de televisie aan te zetten. Daar is op z’n tijd niets mis mee. Maar realiseer je wel dat een tv opnieuw prikkels aanbiedt en het geen manier is voor ontspanning. Zoek je alternatieve activiteiten? Denk dan eens aan:

• Tekenen
• Lezen of een luisterboek 
• Ontspannende muziek
• Voet- of hoofdmassage
• Met blokken spelen
• Iets bouwen van Lego
• Helpen met koken, afwassen of groenten wassen

Door je kind met zijn handen bezig te laten zijn komt hij uit zijn hoofd.  

• Beweging

Heeft jouw kind bij overprikkeling juist behoefte aan beweging? Kijk eens naar onderstaande activiteiten:

• Trampoline springen
• Met een bal spelen
• Verstoppertje spelen
• Een stukje wandelen in de natuur (een groene omgeving werkt rustgevend)
• Samen lekker dansen en gek doen

Door te bewegen kan je kind al zijn energie en opgebouwde spanning kwijt na een drukke dag.

• Het effect van aarde en water

Zowel aarde als water kunnen je kind helpen om te ontprikkelen. Laat je kind met zand spelen, een torentje bouwen van stenen of (als de temperatuur het toelaat) op zijn blote voeten lopen. Dit heeft een aardende, ontspannende werking en het zorgt ervoor dat je kind meer in zijn lijf komt. Ook water werkt ontspannend voor je kind. Speel met water (laat je kind afwassen), drink water (die voert stress af) of voeg een paar druppels lavendelolie toe aan een diffuser of aan het badwater. Heb je thuis geen bad? Dan kan een voetenbadje ook fijn zijn.

Bekijk hier wat er in de cursus zit

Tot slot…niet alleen kinderen maar ook wij als volwassenen worden continu blootgesteld aan prikkels. Tune daarom ook in bij jezelf en check wat jij nodig hebt. Want het gedrag van jouw kind dat voortkomt uit overprikkeling (schreeuwen, boze buien, huilen) kan ook veel energie van jou als ouder vragen. Weet dat je het niet hoeft op te lossen voor je kind, maar dat ‘er gewoon zijn’ vaak al genoeg is. Om echt te kunnen verbinden met je kind is het belangrijk dat je goed bent verbonden met jezelf. Dat klinkt makkelijker dan het is. In mijn blog over ontspannen opvoeden deel ik een aantal fijne inzichtsvragen die jou hierbij kunnen helpen.