Zindelijk worden: alles wat je wilt weten over potjestraining
Zindelijk worden is misschien wel één van de grootste mijlpalen in het leven van je kind. Eindelijk hoef je geen luiers meer te verschonen! En dat is niet alleen fijn voor jou en voor je kind, maar ook voor je portemonnee en het milieu. Maar hoe werkt zindelijk worden eigenlijk, wanneer kan je het beste beginnen en hoe pakken ze het aan in andere landen? Ik zet alles wat je wilt weten voor je op een rij.
- Wat is zindelijkheid
- Zindelijk worden vroeger en nu
- Potjestraining in andere landen
- Op welke leeftijd zindelijk worden
- Vroeg of laat beginnen: de voordelen en nadelen
- Wanneer moet mijn kind zindelijk zijn?
- Wat is een handig moment om te beginnen
- Wat is geen handig moment om te beginnen
- Kledingtips
- Boekjes over zindelijk worden
- Feiten en fabels over zindelijkheid
- Wat als zindelijk worden niet lukt
Wat is zindelijkheid
Je kind is zindelijk wanneer hij niet meer luierafhankelijk is en controle heeft over de prikkel om te poepen of te plassen. Het is hierbij belangrijk dat je kind zelf aan kan geven wanneer hij naar de wc moet. Dit kan zowel verbaal als non-verbaal zijn (door middel van gebaren bijvoorbeeld). Daarnaast moet je kind zijn plas of poep op kunnen houden wanneer er even geen wc in de buurt is. Het is een ontwikkelingsvaardigheid die, net als praten en lopen, getraind kan worden.
Zindelijk worden vroeger en nu
Kinderen worden tegenwoordig gemiddeld twaalf tot vijftien maanden later zindelijk dan veertig jaar geleden. Dit heeft verschillende oorzaken:
De opkomst van absorberende wegwerpluiers
De katoenen luiers die vroeger werden gebruikt absorbeerden niet veel vocht en waren daardoor een stuk minder prettig dan de luiers van nu, zowel voor het kind als de ouder. De luier voelde snel nat aan en moest regelmatig worden verschoond en gewassen (met de hand!). De wegwerpluiers van tegenwoordig blijven lang droog waardoor een kind het nauwelijks merkt wanneer hij een volle luier heeft. Het verschonen is gelukkig ook veel makkelijker geworden. Je gooit de luier nu immers gewoon weg. Uit onderzoek van Milieucentraal blijkt dat een kind gemiddeld 5400 luiers draagt voordat het zindelijk wordt. Dit zorgt helaas wel voor een grote berg afval. Jaarlijks wordt er in Nederland ruim 150 miljoen kilo luierafval geproduceerd (1).
Grafiek afkomstig van Pinterest
Emancipatie van de vrouw en het tweeverdienersgezin
Eind jaren ’60 werkte 31% van de volwassen vrouwen. Hierdoor hadden kinderen veel meer één op één begeleiding van de moeder bij het zindelijk worden dan nu. In 2020 is het percentage werkende vrouwen gestegen naar 64% (2). Meer dan een verdubbeling dus! Kinderen brengen nu meer tijd door op de kinderopvang, bij de oppas of bij andere verzorgers. Hierdoor worden de eerste tekenen van zindelijkheid regelmatig te laat opgepikt of er is te weinig ritme en structuur om de training te laten slagen. Ook komt het vaak voor dat het zindelijk worden uit praktisch oogpunt wordt uitgesteld tot in de (zomer)vakantie. Ouders hebben dan meer tijd hebben om hun kind te begeleiden.
Een veranderde opvoedingsstijl
Gehoorzaamheid was vroeger erg belangrijk, ook wanneer het aankwam op zindelijk worden. De wil van de ouders was wet waardoor het trainen van zindelijkheid dwingend en gereguleerd kon zijn. In de jaren zestig kwam daar verandering in. Het belang van het kind en de aandacht voor zijn wensen en behoeften werden steeds belangrijker waardoor ouders het kind nu vaker laten bepalen wanneer hij zindelijk wil worden.
Overvloed aan (correcte en incorrecte) informatie
Vroeger werd kennis over opvoeden doorgegeven van moeder op dochter en van vrouw op vrouw. Dankzij het internet hebben ouders tegenwoordig toegang tot een schat aan informatie over zindelijkheid. Handig en waardevol! Maar het kan hierdoor ook onduidelijk zijn welke informatie betrouwbaar is en welke niet. Wil je meer weten over zindelijk worden? Raadpleeg dan betrouwbare bronnen zoals het NCJ. Zoek je liever een concreet (stappen)plan met fijne tips waar je direct mee aan de slag kunt? Volg dan mijn online zindelijkheidstraining die is samengesteld met een gespecialiseerd kinderbekkenfysiotherapeut.
Potjestraining in andere landen
Wegwerpluiers zijn een kostbaar product en het is in veel landen dan ook niet ongebruikelijk dat een kind zonder luier opgroeit. In Afrika en sommige delen van China zijn kinderen slechts een paar maanden oud wanneer er al met zindelijkheidstraining wordt gestart. Door te letten op de signalen die het kind geeft wordt het tijdig herkend als een kind moet poepen of plassen. In Vietnam letten vrouwen vanaf de geboorte al op dit soort signalen. Zodra de moeder aanvoelt dat het pasgeboren kind zijn behoefte gaat doen maakt ze een fluitend geluid. Op die manier gaat de baby het fluiten en het doen van zijn behoefte met elkaar associëren. We noemen dit een pavlovreactie. Uit een Zweedse studie bleek dat de Vietnamese kinderen dankzij deze techniek soms met 9 maanden al zindelijk waren (3).
Op welke leeftijd zindelijk worden?
Het verschilt per kind wanneer een kind zindelijk wordt. Het is hierbij belangrijk om niet alleen op de kalenderleeftijd maar ook op de rijpheidssignalen te letten. Een kind moet kort samengevat aan drie voorwaarden voldoen om te kunnen starten met zindelijkheidstraining:
- Je kind moet het kunnen
- Je kind moet het begrijpen
- Je kind moet het willen
Deze voorwaarden hebben te maken met zowel cognitieve als motorische vaardigheden. Je kind toont bijvoorbeeld interesse in het potje, je kind kan zijn spel onderbreken als hij moet plassen en hij is zelf in staat om zijn onderbroek uit te doen. Er zijn nog veel meer signalen waaraan je kunt herkennen dat jouw kindje er klaar voor is. Wil je hier meer over weten? Een uitgebreide lijst met rijpheidssignalen vind je in mijn zindelijkheidstraining.
Vroeg of laat beginnen: de voordelen en nadelen
Oudere kinderen kunnen zich verbaal beter uitdrukken dan jonge kinderen en ze zijn motorisch vaardiger. Dit kan een voordeel zijn wanneer je begint met potjestraining. Toch heeft het starten op latere leeftijd niet alleen maar voordelen. Een ouder kind is al erg lang gewend om een luier te dragen en kan hierdoor ‘lui’ zijn geworden. Je behoefte in een luier doen kost immers veel minder moeite dan poepen of plassen op de wc. Daarnaast zijn luiers tegenwoordig van dusdanig goede kwaliteit dat kinderen het nauwelijks merken als ze nat zijn. Hierdoor leert een kind om aandrang te negeren. Als een kind ouder is kan het moeilijker zijn om deze vaardigheid weer aan te leren.
Is het dan beter om zo vroeg mogelijk te beginnen met zindelijk worden? Ook dat is niet helemaal waar. Het SWVG in Leuven deed een onderzoek bij 5825 ouders waaruit bleek dat ruim een kwart van de kinderen die jonger waren dan één jaar, meer dan zes maanden nodig hadden om zindelijk te worden (4).
Feit blijft dus dat het per kind verschilt wanneer hij er klaar voor is én wanneer jij er klaar voor bent.
Waarom het zo belangrijk is om op het juiste moment te starten
“Ik adviseer ouders eigenlijk altijd om niet te lang te wachten met zindelijkheidstraining. Zindelijk worden is namelijk iets wat tijd en energie kost en vanuit de praktijk weet ik dat ouders hier helaas niet altijd een realistisch beeld van hebben. Dit komt onder andere door de verhalen die ze horen over kinderen die ‘ineens zindelijk zijn’. Maar dit zijn de uitzonderingsgevallen. Bij het overgrote deel van de kinderen kost zindelijk worden echt oefening. Neem er dus de tijd voor en let daarbij vooral goed op het moment waarop je begint”.
Wat gebeurt er als je te vroeg start?
“Als je te vroeg start met zindelijk worden dan snapt je kind nog niet echt wat de bedoeling is. Hierdoor duurt het proces vaak langer. Je maakt je kind dan zogenaamd ‘klok zindelijk’. Maar wat je eigenlijk graag wilt zien is dat je kind zelfstandig reageert op het signaal dat de blaas vol is of dat er poep in de darm zit. De adequate reactie hierop is dat je kind uit zichzelf vertelt dat hij naar de wc moet en daar vervolgens poept of plast. Door te vroeg te starten vergroot je ook de kans op ophoudgedrag waardoor er meer kans is op obstipatie. Ouders vergeten dat het kind er zelf ook aan toe moet zijn.”
Wat gebeurt er als je te laat start?
“Start je te laat dan ligt er vaak meer druk op het proces omdat je kind bijna naar de basisschool gaat. Hierdoor verloopt het zindelijk worden geforceerd. Je kind voelt dit aan waardoor het trainen vaak moeizamer verloopt. Onbewust nemen kinderen deze druk over, waardoor ze reageren met veel ongelukjes of ophoudgedrag (wat ook weer resulteert in ongelukjes). Hierdoor is er een grotere kans op obstipatie (een verstopping in het rectum, het laatste stukje van de dikke darm). De poep in de darm wordt steeds harder en het wordt moeilijker om uit te poepen. Het uitpoepen gaat pijn doen wat door het kind als traumatisch ervaren kan worden. Hierdoor gaat je kind zijn ontlasting nog meer ophouden om de nare ervaring van het poepen maar niet opnieuw te hoeven ervaren. Uiteindelijk kan dit poepongelukjes veroorzaken, maar zelfs ook plasongelukjes.”
Het is dus de truc om de juiste timing te vinden. Dit doe je door te letten op de signalen die je kind geeft. Een overzicht van deze signalen vind je in mijn zindelijkheidstraining.
Wanneer moet mijn kind zindelijk zijn?
Gemiddeld zijn de meeste kinderen in Nederland tussen de twee en de drie jaar oud wanneer ze (overdag) zindelijk zijn. Wist je dat een kind in Nederland officieel zindelijk moet zijn als hij vier jaar oud is en naar de basisschool gaat? Toch zitten er in iedere kleuterklas (groep 1 en 2 van het basisonderwijs) ongeveer twee kinderen die nog niet zindelijk zijn. Dit blijkt uit een onderzoek van Kantar (voorheen TNS Nipo) in 2019 onder 406 basisschoolleraren, 538 ouders en 525 pedagogisch medewerkers (5). Het is zowel vervelend voor je kind als voor de leraar als het kind nog niet zindelijk is. Leerkrachten hebben (door de grote groepen) vaak niet de mogelijkheid om kinderen hierin goed te begeleiden. Tijdig starten met zindelijkheidstraining kan daarom veel stress en druk rondom het zindelijk worden voorkomen. In België moet een kind eerder zindelijk zijn dan in Nederland; op 2,5 jarige leeftijd al. Kinderen gaan op die leeftijd namelijk al naar school in België en 76% is dan zindelijk.
Wat is een handig moment om te beginnen
Is je kind er klaar voor? Kies dan een rustig moment uit om te starten met de zindelijkheidstraining. Je hebt dan als ouder alle tijd en aandacht voor het proces. De vakantie is hier doorgaans een goed moment voor. Van alle vakantieperiodes is de zomer het meest geschikt omdat je kind dan meestal minder kleding aan heeft. Ben je er zelf ook klaar voor? Onderschat dat niet, dit is van groot belang om het proces ontspannen te laten verlopen. In mijn zindelijkheidscursus is er daarom ook veel aandacht voor jou. Ik laat je zien hoe je kunt bepalen of je er klaar voor bent én hoe jij jouw kind vervolgens liefdevol maar doeltreffend kunt begeleiden.
Wat is geen handig moment om te beginnen
Je kunt beter niet met zindelijkheidstraining beginnen tijdens ingrijpende gebeurtenissen. Denk hierbij aan een verjaardag, een verhuizing of de geboorte van een broertje of zusje. Dit soort momenten kunnen voor spanning zorgen bij je kind of ze kunnen zorgen voor een terugval wanneer je kind al (bijna) zindelijk is. Wacht in dat geval liever even en kies een moment uit wanneer het weer wat rustiger is bij jullie thuis.
Kledingtips
Als je gaat starten met zindelijkheidstraining is makkelijke kleding een must voor je kind. Kinderen voelen het vaak pas op het laatste moment dat ze moeten plassen of poepen. Het is dan wel zo handig als je kind zichzelf snel uit kan kleden. Ook moet het niet erg zijn als de kleding een keertje vies wordt. Ongelukjes horen er, zeker in het begin, nu eenmaal bij.
Schaf oefenbroekjes aan die net iets meer absorberen dan een gewone onderbroek. Of maak er een klein feestje van door samen met je kind mooie onderbroekjes uit te zoeken. Houd bij het aanschaffen van nieuwe kleding ook rekening met het zindelijk worden. Een jumpsuit of een broek met veel knoopjes is nu bijvoorbeeld niet meer zo handig.
Boekjes over zindelijk worden
Om zindelijk te kunnen worden moet je kind niet alleen ‘voelen’ wat het moet doen. Het moet ook kunnen begrijpen wat er moet gebeuren en waarom het moet gebeuren. Dat is net zo belangrijk. Het lezen van boekjes kan hierbij helpen:
Hé, wie zit er op de wc?
Beer moet heel nodig naar de wc. Maar steeds als hij wil gaan zit er iemand anders op. Kan hij het ophouden?
Harmen Van Straaten, uitgeverij: Leopold, 2015
Potje!
Op een dag staat er midden in het oerwoud ineens een potje. En naast het potje ligt een briefje. ‘Op dit potje passen alleen de allerliefste billetjes,’ staat erop geschreven. Alle dieren proberen het potje uit, maar niemand past er op. Voor wie zou dit potje zijn?
Mylo Freeman, uitgeverij: Gottmer, 1997
Dag drol!
Dit boek is geschikt voor de wat oudere kindjes vanaf een jaar of vier. Het gaat over de grote reis van je eten: van je mond tot in de wc en verder.
Floor Bal, uitgeverij: Gottmer, 2020
Feiten en fabels over zindelijkheid
Feit! Het is voor kinderen namelijk makkelijker om zindelijk te worden als ze geen kleren aan hebben. Daarom wordt een kind in de zomer doorgaans sneller zindelijk dan in de winter. Maak dus gebruik van het warme weer en laat je kindje lekker in zijn blootje rondlopen. Dat scheelt jou ook meteen een hoop wasjes.Een kind wordt sneller zindelijk in de zomer
Fabel! Lang niet alle kinderen geven zelf aan dat ze geen luier meer om willen. Het is dus aan jou als ouder de taak om de signalen van je kind tijdig te herkennen en om je kind vervolgens te begeleiden op een manier die bij hem past.Een kind geeft het vanzelf aan wanneer hij er klaar voor is
Feit! Uit een onderzoek onder 1176 kinderen uit de regio Eindhoven bleek dat meisjes gemiddeld drie maanden eerder zindelijk zijn dan jongens (6). Dit verschil werd met name veroorzaakt doordat ouders van meisjes gemiddeld 1,8 maanden eerder starten met zindelijkheidstraining. Ook de aanwezigheid van andere kinderen in het gezin beïnvloedden meisjes meer dan jongens. Er werd in het onderzoek geen verschil aangetoond tussen jongens en meisjes wat betreft het soort training. Ook bestond er geen verband tussen de leeftijd waarop het kind los kon lopen en het tijdstip waarop er met de potjestraining begonnen werd.Jongens zijn minder snel zindelijk dan meisjes
Feit! Wasbare luiers absorberen minder vocht waardoor de luier sneller nat aanvoelt. Het kind wordt zich hierdoor sneller bewust van wat het aan het doen is en dit helpt bij het zindelijk worden.Een kind dat wasbare luiers draagt wordt sneller zindelijk
Wat als zindelijk worden niet lukt
Bronnen
- Milieucentraal
- CBS
- Thi Hoa Duong 1, Ulla-Britt Jansson, Anna-Lena Hellström (2012). Vietnamese mothers’ experiences with potty training procedure for children from birth to 2 years of age.
- Reidsma, M. et al. (2021) – Het ondersteunen van het zindelijkheidsproces bij jonge kinderen: een mixed-method analyse
- Kantar
- Horstmanshoff, B.E. (2003) – Zindelijkheid voor urine bij 1-4-jarige kinderen in de regio Eindhoven en de Kempen, in 1996 en in 1966
