Straffen en belonen: heeft het zin? 9 tips om het anders aan te pakken
Voor straf geen toetje, een sticker als beloning of een koekje om je kind over te halen. Je bent zeker niet de eerste ouder die deze troeven af en toe in zet. Maar werkt straffen en belonen echt? Of zijn er ook andere manieren om je kind te stimuleren of begrenzen?
Waar komt straffen en belonen vandaan?
Het straffen en belonen principe is gebaseerd op het door de Amerikaanse psycholoog Skinner ontdekte ‘operante conditionering’, ook wel ‘instrumenteel leren’ genoemd. Experimenten tonen hierbij aan dat je positief gedrag kunt stimuleren door het te belonen en negatief gedrag kunt afremmen door het te bestraffen. Door de jaren heen is er veel onderzoek gedaan naar deze theorie. Hieruit bleek uiteindelijk dat straffen en belonen lang niet zo effectief is als aanvankelijk werd gedacht.
Maar waarom doen we het dan toch?
Belonen is vaak een simpele manier om jouw blijk van waardering te uiten. Straffen komt meestal voort uit een gevoel van onmacht. Zie het als een snelle, instinctieve reactie omdat je niet weet hoe je anders kunt reageren in een bepaalde situatie óf omdat je op dat moment zelf veel stress ervaart en blokkeert. Jouw eigen opvoeding kan hierin ook een rol spelen. Als jij vroeger als kind regelmatig bent gestraft dan kan straffen voor jou voelen als een ‘normale’ manier van reageren. En doordat je kind na het straffen (meestal) stopt met het betreffende gedrag, wordt het gevoel dat straffen ‘werkt’ bij jou versterkt. Maar werkt het wel echt?
Dit gebeurt er wanneer je straft of beloont
Voordat je verder leest wil ik even iets met je delen. Ik geef zelf ook regelmatig complimenten of als mijn kind echt niet mee wil dan hoor ik mezelf dit zeggen…: “Kom, even doorlopen nu dan gaan we zo wat drinken met wat lekkers..”. Volledig belonings- of strafvrij opvoeden is best een flinke uitdaging. Weet dat het niet perfect hoeft, dat lukt bij niemand. Het gaat er vooral om dat je je realiseert wat er gebeurt wanneer je straft of beloont. Zodat je hierin vaker een bewuste keuze kan maken.
“There is no way to be a perfect parent but a million ways to be a good one”
Wat is het nadeel van belonen?
Langer opblijven, extra zakgeld of “wauw wat een mooie tekening”. Je kind straalt van oor tot oor. Maar het nadeel van belonen is dat je er met iedere beloning voor zorgt dat je kind afhankelijker wordt van externe waardering. Oftewel; je kind doet iets voor de waardering die hij ervoor krijgt en niet omdat hij het zelf zo graag wil doen. Er vindt dus een verschuiving plaats van intrinsieke motivatie naar extrinsieke motivatie en de beloning is het belangrijkste doel geworden. De beloning is belangrijker geworden dan bijvoorbeeld plezier beleven aan het uitvoeren van de taak. Daarnaast weten we uit onderzoek dat kinderen die beloond worden om iets te doen op de lange termijn ook minder motivatie laten zien ten opzichte van kinderen die geen beloning ontvangen.
Wat is het nadeel van straffen?
Een time-out op de trap, zonder eten naar bed of een keer geen televisie. Straf uitdelen doe je als ouder niet voor je plezier. Toch kan het soms de enige uitweg lijken als je kind weer eens niet luistert of een driftbui heeft. Straffen ‘werkt’ in de zin dat het het gedrag op dat specifieke moment misschien stopt, maar dit is meestal slechts een korte termijn oplossing. Het nadeel van straffen is dat het een ‘gedragsaanpassing’ vanuit angst is, in plaats van dat je kind daadwerkelijk iets van de situatie leert. Uit onderzoek is gebleken dat vaak straffen kan bijdragen aan een negatief zelfbeeld. Daarnaast zorgt het ervoor dat je kind zich niet gezien of gewaardeerd voelt. Dit heeft vervolgens weer een negatief effect op jullie onderlinge relatie. En doordat je je tijdens het straffen vooral focust op wat je kind niet mag doen, leert hij niet wat hij wel moet doen (het gewenste gedrag vertonen). Het gevolg hiervan is dat je kind hetzelfde vervelende gedrag blijft vertonen (negatieve aandacht is immers ook aandacht).
Ouders merken vaak dat er steeds meer straf nodig is om het gewenste effect te bereiken. Hierdoor neemt de strijd in huis en het gevoel van falen bij jou als ouder alleen maar toe. Omdat straffen geen structurele oplossing is én jouw kind er weinig van leert kan het voelen alsof je in een negatieve spiraal zit. Weet dat veel ouders hiermee worstelen en dat je op elk moment kunt besluiten om een andere aanpak te hanteren. Merk je dat je de laatste tijd snel vervalt in straffen en belonen en zoek je naar een duidelijke maar liefdevolle manier om er samen met jouw kind uit te komen? Mijn bestseller cursus die jou helpt omgaan met Niet luisteren & Boosheid van jouw kind, helpt je hierbij.
Opvoeden zonder straffen en belonen? 9 tips voor meer medewerking
Opvoeden zonder straffen en belonen is behoorlijk uitdagend en zo zwart-wit hoeft het wat mij betreft ook niet. Er is namelijk niet één manier van opvoeden. Elk kind is anders en wat werkt verschilt per kind en per situatie. Het is dan ook helemaal niet erg om als ouder af en toe wat uit te proberen. Wel is het goed om eens bewust stil te staan bij jouw manier van reageren. Is dit de manier die past bij jou of merk je dat je het soms gewoon echt niet meer weet en daardoor vervalt in straffen? De volgende tips helpen je om straffen of belonen wat vaker voor te zijn en op een rustige, liefdevolle manier te reageren.
Geef je kind een keuze
Kinderen vinden het fijn om een gevoel van ‘controle’ te hebben. Dat is niet gek, want gedurende een dag wordt bijna alles voor hen bepaald. Je kunt hierop inspelen door je kind regelmatig een keuze te geven over dagelijkse, simpele dingen. Laat je kind bijvoorbeeld kiezen welke trui hij aan wil of van welke kleur bord hij vandaag wil eten. Probeer het aantal keuzes te beperken tot twee om het overzichtelijk te houden en leg (bij wat oudere kinderen) ook uit wat de consequenties van bepaalde keuzes kunnen zijn. Je geeft je kind hiermee een stukje verantwoordelijkheidsgevoel en je kind leert zo steeds beter omgaan met het principe ‘oorzaak en gevolg’. Daarnaast voelt je kind zich meer gehoord omdat je hem betrekt bij het proces. Dit kan een hoop frustratie schelen. Wat te doen als er niets te kiezen valt? Hier deel ik handige tips en voorbeelden over in mijn cursus.
Manage de verwachtingen
Je kind is voor het ritme van zijn dag volledig afhankelijk van jou als ouder. Structuur en voorspelbaarheid bieden kunnen helpen bij een rustiger verloop van de dag. Hetzelfde geldt voor delen wat jullie gaan doen en welk gedrag je in bepaalde situaties verwacht. Vertel je kind bijvoorbeeld wat jullie eerst gaan doen (“met de auto je broertje wegbrengen”) en wat er daarna gebeurt (“boodschappen doen en naar opa en oma”) en manage de verwachtingen (“we gaan vandaag niet mee de school in weet je nog?”). Gaat het om gevaarlijke situaties zoals oversteken? Waarschuw je kind dan van tevoren voor eventuele gevaren en leg uit waarom bepaald gedrag belangrijk is. Voor jonge kinderen geldt: hoe korter de boodschap, hoe duidelijker.
Zorg voor ontspanning
Huilen, schreeuwen, lachen. Af en toe is het lekker om alles eruit te gooien! En dat hoeft niet alleen tijdens ruzies te zijn. Doe samen lekker gek en houd een kussengevecht, speel tikkertje of doe een rollenspel (“Nu ben jij de mama-leeuw en ik het welpje!”). Het kan een heerlijke uitlaatklep zijn voor je kind. Probeer schermtijd te beperken om overprikkeling te voorkomen en laat je kind zich soms ook even ‘vervelen’. Daar is helemaal niets mis mee.
Blijf in verbinding
Als je in contact staat met je kind(eren) kan je veel meer van elkaar hebben én signaleer je sneller wanneer jouw kind verveelt of gefrustreerd is. In verbinding blijven kan alleen als je in verbinding bent met jezelf. Heb je vaak (te)veel aan je hoofd, dan is het lastiger (bijna onmogelijk) om er ook echt te zijn voor jouw kind. Weet dat veel ouders in deze tijd hiermee worstelen en dat dit precies is waar mijn programma The MOM Movement zich op richt. Het zit hem dus echt niet alleen in het samen leuke dingen doen (bv. taart bakken of samen lezen). De kunst is om die verbinding ook te vinden wanneer jouw kind heftige emoties laat zien zoals boosheid of verdriet. Kijk dus eens wat er bij jezelf gebeurt op die momenten: ervaar je stress of misschien wel onzekerheid? Daardoor lukt het vaak moeilijker om rustig te blijven en dit heeft weer invloed op het gedrag van jouw kind. Focus op die momenten dus niet alleen op jouw kind, maar ook op dat wat er bij jezelf gebeurt.
Focus op wat je wel wilt zien
Als je kind regelmatig dwars is verzand je al snel in waarschuwen en negativiteit. Probeer dit te voorkomen door je te focussen op het gedrag dat je wel wilt zien, in plaats van wat je niet wilt zien. Bijvoorbeeld: “Praat maar zachtjes” in plaats van “Hou nou eens op”. Zoek je andere manieren hoe je om kan gaan met uitdagend gedrag? In mijn cursus deel ik tal van handige downloads met voorbeelden.
Laat het goede voorbeeld zien
Jonge kinderen leren voor het overgrote deel door middel van modelling: dat wat ze zien bij jou. Geef dus het goede voorbeeld en laat zien hoe je iets aanpakt. Hoe ga je om met teleurstellingen? Wat doe je als je boos bent? Hoe los je een meningsverschil met je partner op? En bovenal; laat zien dat je tijd voor jezelf neemt, deel wat je behoeften zijn en geef het toe als je iets niet weet of kunt. Het zijn stuk voor stuk krachtige voorbeelden van ‘voorleven’.
Focus op samenwerken
Wedstrijdjes doen is natuurlijk leuk, maar probeer ook eens activiteiten te ondernemen die gericht zijn op samenwerking in plaats van op competitie. Bouw samen een hut, organiseer samen een feestje of geef je kind een taakje (“Ruim jij de blokken op? Dan doe ik de auto’s!). Kinderen vinden het fijn om ‘nodig’ en ‘waardevol’ te zijn.
Stel duidelijk maar liefdevol grenzen
Grenzen stellen is wat anders dan ‘straffen’. Kinderen hebben namelijk grenzen nodig, zie het als een stevige muur waar ze tegenaan kunnen leunen. Een broze muur valt om als je er tegenaan leunt. Dat geldt ook als er weinig grenzen zijn, kinderen ervaren minder veiligheid en zullen telkens zoekende zijn naar waar de grens ligt. Daarnaast gaat het ook over jouw eigen grenzen en over datgene wat jij nodig hebt om een ontspannen ouder te kunnen zijn. Wil je je kind begrenzen? Probeer dit dan op een duidelijke en liefdevolle manier te doen. Hoe? Door grenzen te stellen op gedrag (“slaan doet pijn”) en niet op emotie. Boosheid en verdriet zijn ok, maar niet elk gedrag wat daaruit voortvloeit is ok. En daar hebben kinderen hulp en herhaling bij nodig. Tal van voorbeelden hoe je dit doet én hoe je zelf rustig blijft, leer je in mijn cursus omgaan met Niet luisteren & Boosheid.
Een compliment geven? Focus je op het proces
Wil je een compliment geven? Focus je dan op het proces in plaats van op het eindresultaat. Bijvoorbeeld: “Ik zag dat je het toch bleef proberen ondanks dat de toren omviel, wat knap!” in plaats van “Wat een mooie toren”. Dit vergroot het zelfvertrouwen van jouw kind en daarnaast leert je kind dat het belangrijker is dat je plezier aan iets beleeft in plaats van dat het eindresultaat belangrijk is.
Hoe ga jij als ouder om met straffen en belonen? En voel je jezelf daar goed bij of zou je het liever anders doen, maar weet je niet hoe? Als dit laatste het geval is dan is mijn cursus Omgaan met Boosheid & Niet Luisteren iets voor jou. In deze online cursus laat ik je zien wat er achter het gedrag van jouw kind zit en wat je vervolgens kunt doen zodat jouw kind weer gaat luisteren. Want wanneer je het gedrag begrijpt is het veel makkelijker om op een manier te reageren die aansluit bij jouw kind. Inmiddels zijn al 7500+ ouders enthousiast over deze cursus!
